Воля Чайкоўская: «Свой дакументальны фільм я раблю 5 гадоў. Які грант, скажыце, выдаецца на такі перыяд?»

Мы працягваем сумесны праект з Беларускай Радай культуры, у якім разам з экспертамі разважаем, чым жыве беларуская культура сёння па абодва бакі мяжы, з якімі цяжкасцямі сутыкаецца, чаго дасягае, часта насуперак абставінам, і якімі бачацца перспектывы.

Сучаснае беларускае кіно — жыве або выжывае? Дзе яго паглядзець і якія фільмы шырокая публіка, на жаль, убачыць не хутка? Што робіць незалежная кінаакадэмія і як нашыя творцы выйшлі на высокі ўзровень, чаму беларускае кіно не пра залатыя горы і каму зашмат тэмы 2020-га на экране?

Усё гэта мы абмеркавалі з прадзюсаркай, рэжысёркай, заснавальніцай кінафестывалю «Паўночнае ззянне» і анлайн-кінатэатру VODBLISK Воляй Чайкоўскай. (Спойлер: «шэдэўры» дзяржпрапаганды не абмяркоўвалі, але «Беларусьфільм» усё ж не абмінулі).

— У апошнія гады беларускія ўлады старанны «зачышчаюць» усё недзяржаўнае, альтэрнатыўнае ў творчай сферы, у тым ліку і кіно. Што самае важнае страціў беларускі кінематограф за гэты час?

— У беларускага кінематографа ад дзяржавы і так заўжды было вельмі мала чаго. Таму самае галоўнае, што мы страцілі за гэтыя чатыры-пяць гадоў, на маю думку — гэта кантакт з аўдыторыяй унутры краіны.

Канешне, не цалкам. Але ізаляванасць, немагчымасць наўпрост камунікаваць з гледачамі ўнутры Беларусі моцна адчуваецца.

Вядома, ёсць магчымасць камунікаваць анлайн, але гэта не эквівалентна прысутнасці фізічнай, калі ты можаш пайсці ў кінатэатр, убачыць людзей, іх рэакцыі, параўзмаўляць з імі ў фармаце таго ж кінафестывалю. Страта кантакту — мабыць, самае сумнае.

— А вымыванне прафесіяналаў са сферы кіно наколькі моцна адчуваецца?

— Трэба ўдакладніць, кім адчуваецца. Прафесіяналамі, якіх «выключылі» з кантэксту, хто не мае магчымасці ездізць у Беларусь, узаемадзейнічаць з героямі і гледачамі — імі вельмі адчуваецца. І мной у прыватнасці, бо я адна з такіх людзей.

Дзяржаве ж, думаю, усё роўна. Незамяняльных у іх няма.

«Людзі глядзелі і дзякавалі за тое, што мы дапамаглі ім зрабіць хоць нейкі глыток мастацтва»

— Беларускія кінематаграфісты і раней паказвалі, што без дзяржаўнай падтрымкі ўмеюць і могуць здымаць — прычым лепш: рабіць больш цікавае, важнае, актуальнае кіно. Робяць яны гэта і цяпер, нягледзячы на неспрыяльныя абставіны. Калі адзначыць важныя падзеі, ініцыятывы ў кінасферы за апошнія некалькі год, што варта згадаць?

— Тут я дадам рэмарку датычна «горш» і «лепш», і што такое здымаць без дзяржаўнай падтрымкі. Насамрэч кінематограф — вельмі спецыфічны і вельмі нятанны від мастацтва. Без дзяржўнай падтрымкі рабіць яго на вартым, годным узроўні — вельмі цяжка.

Тое, што беларускія творцы насуперак адстунасці такой падтрымкі паказвалі добрыя вынікі — зусім не значыць, што так і павінна быць. І што так лепш. Бо калі «лепш» — то і жывіце, як хочаце, спраўляйцеся самі.

Але рэч у тым, што гэта не норма. Беларусь усё ж такі, я лічу, існуе ў еўрапейскім кантэксце. А еўрапейская сістэма фінансавання падразумявае, што дзяржава выдаткоўвае пэўныя датацыі на падтрымку кінематографа (як і іншых сфер мастацтва). Таму дзяржпадтрымка мусіць быць, а без яе даводізцца вельмі цяжка.

Паверце, калі б у беларускага кіно было больш развязаных рук, свабоды выказвання і прасторы для манёўраў — вынікі былі б нашмат лепшыя. Прынамсі не кропкавыя, якія па сутнасці трымаюцца на чалавечым фактары.

Вось нехта напружыўся, прыклаў звышнамаганні — і яго ідэя «выстраліла». А колькі ініцыятыў не выстрэльваюць і не трапляюць у success stories? Таму тое, што мы маем — менавіта насуперак. Канешне, ніхто не абяцаў, што жыццё будзе лёгкім, але іншая справа, калі гэта пастаянная барацьба.

Ад праектаў, ініцыятыў чакаюць, што яны будуць sustainable (устойлівыя, жыццяздольныя, — С.), будуць самі сабе зарабляць ці прынясуць нейкі прыбытак у пракаце. Але калі няма сістэмы, не выбудаваная інфраструктура, то пра гэтую ўстойлівасць немагчыма гаварыць.

Фільммейкеры жывуць ад праекту да праекту, добра, калі выходзяць у нуль — і гэта не бізнес-мадэль, гэта такое, на мяжы выжывання.

Калі ж казаць пра цікавыя кінападзеі апошніх год — агаваруся, я не выступаю як кінааналітык, бо даўно ім не працую, гэта асабістае бачанне. Для мяне ў ліку такіх падзей 10-годдзе фестывалю «Паўночнае ззянне» летась, стварэнне Беларускай незалежнай кінаакадэміі ў 2022 годзе.

Вельмі важна, што ўжо тры гады запар Беларуская кінаакадэмія праводзіць на Берлінале свой павільён і пітчынг беларускіх праектаў. Сёлета — тое, што адбылася прэм’ера фільма Юрыя Сямашкі на Берлінале, крута, і хацелася б, каб такіх кейсаў было больш.

Згадаю і фільм Мары Тамковіч «Пад шэрым небам» з сусветнай прэм’ерай ў Трайбэцы. Гэта вялікая перамога для беларускага кіно, хоць і грошы на яго былі знойдзены польскія, і вельмі невялікія.

Таксама назаву адзін з праектаў, да якіх я маю дачыненне — запуск два гады таму анлайн-кінатэатра VODBLISK. Гэта платформа, дзе можна паглядзець беларускія фільмы, пазнаёміцца з біяграфіямі беларускіў аўтараў_к (насамрэч, такой базы даных нам моцна не хапае).

Канешне, трэба згадаць пра прэмію кінакрытыкаў Чырвоны верас, якая ўпершыню ўручалася ў 2022 годзе. Класна, што з’явілася такая ініцыятыва, бо ў беларускім кіно доўгі час усе проста працуюць, не паднімаючы галавы, а тут творцаў узнагароджваюць, ствараюць атмасферу свята — гэта надзвычай важна, калі прызнаюць іх працу і іх унёсак.

— Асобна варта спыніцца на кінафестывалю Паўночнае ззянне. Сёння ўжо складана паверыць, што 10 год таму ён спакойна праходзіў у Мінску. Але нават пасля выціскання з краіны фестываль не знік, перайшоў у анлайн і працягвае знаёміць беларусаў з новымі ігравымі і дакументальнымі стужкамі краін Паўночнай Еўропы, Балтыі, Украіны і Беларусі. Як гэта ўдаецца?

— Вельмі цяжка (Усміхаецца). Калі здарыўся 2020 год і мы вымушаныя былі двойчы пераносіць даты, былі ўвогуле ў сітуацыі няпэўнасці: выжывем, не выжывем, што з нашым фінансаваннем, ці праводзіць фестываль у Беларусі, ці зусім нічога не праводзіць. Асабліва на фоне падзей у жніўні здавалася, што ўсім не да кінафестывалю.

Але мы яго правялі, анлайн. І людзі глядзелі і дзякавалі за тое, што мы дапамаглі ім зрабіць хоць нейкі глыток мастацтва, каб не знясілець ад трагічнага, ад палітыкі і барацьбы.

У 2015 годзе фестываль пачынаўся, 2017-2019 — гэта быў наш росквіт, уздым. Думаю, мы б і далей раслі, калі б сітуацыя ў Беларусі так рэзка не пагоршылася і не было адкату на дзесяць, нават дваццаць гадоў назад. Бо мы адчувалі, што мы на сваім месцы, былі беларускім фестывалем у Беларусі.

Цяпер жа ідзе штогадовая трансфармацыя. Наша ідэнтычнасць, я сказала б, распляскалася, таму што мы ў анлайне, у розных гарадах, уводзім розныя праграмы.

Гэта тлумачыцца, вядома, і сацыяльна-палітычнымі ўмовамі, і фінансаваннем, і банальным выжываннем, каб утрымаць суполку, захаваць кам’юніці.

Думаць пра тое, што пяць год даводзіцца выжываць, сумна. Але ж рыхтуем адзінаццаты фестываль, плануем яго праводзіць у лістападзе (я спадзяюся!), анлайн паказваць фільмы для беларусаў у Беларусі — летась былі неблагія лічбы праглядаў, 15 тысяч; у Таліне-Вільні-Варшаве — таксама афлайн на розных пляцоўках.

«З боку цывілізаванай кінаіндустрыі гэта выглядае прыкра і смешна»

— Летась беларускае кіно адзначала 100-годдзе. Зрэшты, святам гэту дату назваць цяжка. Падаецца, беларускія чыноўнікі зрабілі ўсё, каб ад нацыянальнага кіно засталіся толькі ўспаміны.

«Лістапад» пазбаўлены міжнароднай акрэдытацыі, замежныя стужкі, па сутнасці, крадуць, каб паказваць іх у кінатэатрах, а свае здымаюць такога ўзроўню, што даводзіцца ўключаць адміністрацыйны рэсурс, каб забяспечыць «яўку». Гэта сумна, але ці гэта канец і разруха? На ваш погляд, да чаго ўсё ідзе?

— Напэўна, я ў гэтым сэнсе рэлятывістка. Думаю, тыя, хто займаецца сёння гэтымі справамі ў Беларусі — яны жывуць у нейкай іншай рэчаіснасці, не дбаюць ані пра кантэкст, ані пра правамернасць сваіх дзеянняў (кажучы пра пірацкія копіі і «шэрыя» схемы).

Мяркую, што гэта працягнецца.

Кінатаэтры трэба нечым запаўняць, а людзі, якія ў гэтай сферы, хочуць зарабляць грошы. Будзе працягвацца і прапаганда. Як мы бачым, улады спрабуюць прыцягваць маладое пакаленне на «Беларусьфільм» — будуць прыходзіць людзі, якія, можа быць, не памятаюць 2020 год, не былі пагружаныя ў гэтыя падзеі. Усё, на жаль, забываецца.

Таму гэта будзе — не магу сказаць «квітнець», але існаваць. Бо хоць мы і жывем у ХХІ стагоддзі і падаецца, што кіно можна здымаць на смартфон, насамрэч гэта могуць рабіць адзінкі, а працэс кінавытворчасці нашмат больш складаны.

Калі кінастудыя ці міністэрства культуры прадаставяць нейкія магчымасці — думаю, знойдуцца людзі, гатовыя гэтымі магчымасцямі скарыстацца.

— Пакуль што, як высвятляецца, нават са штучым інтэлектам яны добра зрабіць не могуць, а пра мастацкі ўзровень кінаагітак нават смешна казаць.

— Тут пытанне густу. У таго боку няма густу, няма пачуцця меры, — а гэта ў мастацтве самыя важныя каштоўнасці. Іх жа задавальняюць свае каштоўнасці, паводле якіх будуць нешта выбудоўваць. Але з боку цывілізаванай кінаіндустрыі гэта выглядае прыкра і смешна, і шкада, што мы так адкаціліся.

Шкада, што ў Беларусі не развіваецца інфраструктура кінафестываляў. Яно і раней было так: быў міжнародны фестываль «Лістапад», які падтрымліваўся дзяржавай, была «Анімаёўка» — і ўсё. Астатнія кінафестывалі, ініцыятывы існавалі прыватна.

У той час як у іншых еўрапейскіх краінах свая інфраструктура, розныя кінафестывалі, якія маюць падтрымку горада, дзяржавы, і гэта ўсё не толькі ў сталіцы сканцэнтравана, раскідана па розных гарадах. А ў нас, як у Савецкім Саюзе: ёсць адно вось такое, і больш мы нічога не падтрымліваем.

«Як з’ява мы яшчэ не склаліся»

— Тры гады таму была створаная Беларуская незалежная кінаакадэмія. Што гэта дае творцам?

— Перадусім адчуванне прыналежнасці, разуменне таго, што ты не адзін, не адна. Бо шмат беларусаў і беларусак, якія з’ехалі з Беларусі, цяпер жывуць, працуюць і спрабуюць будаваць сваю кар’еру ў кіно ў розных краінах свету. І нам вельмі складана трымацца адно за аднаго, абменьвацца нейкім досведам, расказваць пра поспехі і праблемы.

А кінаакадэмія якраз ёсць такім хабам, куды прыходзяць актыўныя фільммейкеры, узаемадзейнічаюць, робяць свой унёсак у тое, каб стварыць пэўную інфраструктуру ўзаемападтрымкі і эмацыйнай, і творчай, прафесійнай, і — можа быць, калі-небудзь — фінансавай. Каб нашы беларускія аўтары і аўтаркі маглі працягваць займацца кіно.

Кінаакадэмія лабіюе на тых узроўнях, на якіх можа, інтарэсы сваіх чальцоў. Спрабуе максімальна засвяціць на міжнароднай арэне беларускія праекты, патлумачыць праблемы, якія ў нас ёсць, і як нам можна дапамагчы. Узаемадзейнічае з рознымі адукацыйнымі ініцыятывамі, дзе беларускія фільммэйкеры маглі б нечаму навучыцца.

Тая ж самая бачнасць беларускага кіно на Берлінале — адзін з галоўных аспектаў нашай працы. Мы даем пляцоўку для таго, каб беларускае незалежнае кіно ведалі.

Я аптымістка па жыцці, таму я працягваю рабіць кіно. Але лічу, што феномену беларускага кіно — як, скажам, румынская новая хваля, украінскае кіно, той жа індыйскі кінематограф — дасюль не існуе. Як з’ява мы яшчэ не склаліся. Аднак, працуючы разам, маем нашмат больш патэнцыялу для гэтага.

Воля Чайкоўская дадае: нягледзячы на зусім малады ўзрост, Беларуская незалежная кінаакадэмія з’яўляецца сузаснавальніцай Federation of Film Academies Europe. Гэта прэстыжна і дае пэўны крэдыт даверу на міжнародным узроўні, важныя кантакты, сувязі. Дзякуючы чаму, у прыватнасці, атрымалася прасунуць моцную міжнародную кампанію за вызваленне Андрэя Гнёта.

— Салідарнасць і творчая ўзаемападтрымка вельмі важныя, але ёсць больш прыземлены аспект: фінансы. Кінаакадэмія прасоўвала ідэю, што беларускае кіно не мусіць ганяцца за конкурснымі грантамі (кшталту праграмы ArtPower Belarus), а фінансавацца па асобным механізме.

Які гэта можа быць механізм, ці рэальна яго стварыць ва ўмовах эміграцыі, калі ўзмацнілася канкурэнцыя за рэсурсы?

— Кіно заўжды будзе ганяцца за грантамі. І альтэрнатыўны механізм, які мы спрабуем прасунуць — таксама конкурсны. Але рэч у тым, што спецыфіка кіно, наогул культурнага сектару — вельмі вялікая недафінансаванасць.

Свой дакументальны фільм я раблю 5 гадоў. Які грант, скажыце, выдаецца на 5 гадоў? Калі ўсім патрэбна адчытацца, патрэбныя лічбы, метрыка, па якой можна нешта матэрыяльнае намацаць: статыстыка па праглядах, ахопы.

Кіно ў гэтым плане аўтсайдэр. Таму што працэс кінавытворчасці займае некалькі гадоў, ён уцягвае шмат людзей, ён дарагі і спецыфічны, бо падчас працы над фільмам столькі разоў мяняюцца ўводныя, нават сам канцэпт стужкі.

Словам, пад звычайную НДА-схему фінансавання фільм вельмі і вельмі складана ўпісаць. А грамадская супольнасць у эміграцыі існуе акурат у фармаце НДА.

Мы як згуртаванне кінапрафесіяналаў спрабуем патлумачыць гэтыя складанасці донарам, размеркавальнікам грантаў.

«Узяць іранскае кіно — нешта ніхто не кажа, што яго зашмат, што дасталі яны са сваімі рэвалюцыямі»

— Не так даўно ў Facebook разгарнулася дыскусія пра тэму 2020 года ў кіно: маўляў, колькі можна, усе стаміліся, Захад не хоча гэтага. На вашу думку, так гэта? Ці стаміліся «усе», ці хочуць чуць у свеце пра 2020-ты?

— Калі шчыра, я не ўспрымаю гэтую дыскусію як сур’ёзную. На мой погляд, гэта проста гучная правакацыя для клікбэйту, якая не мае пад сабой абгрунтавання.

Агулам кінематаграфісты, як і любыя мастакі (калі гаворка не пра мэйнстрым, а пра такое кіно, якое ствараюць аўтары зараз) гавораць пра тое, што ў іх баліць.

У нас баліць 2020 год, гэтая тэма не адпрацаваная. А гаварыць пра яе можна па-рознаму — у жанры драмы, камедыі, праз дакументальнае кіно. І насамрэч паўнаметражных фільмаў пра 2020 год, якія выйшлі і дзесьці прагучалі, вельмі мала. Можна пералічыць, напэўна, на пальцах адной рукі.

Тэлевізійны матэрыял, які выходзіў — што мы ўсе самі праз гэта прайшлі і, можа быць, у некаторых ужо ёсць стомленасць ад гэтай тэмы — не трэба змешваць з кіно. Гэта абсалютна розныя рэчы.

Бясспрэчна, жыць 5 гадоў пад пераследам, у вымушанай эміграцыі, у бягучай навінавай павестцы — вельмі складана. Ад гэтага ўсе стаміліся. Але мы ж помнім, што кінавытворчасць займае шмат часу. Таму гэта ўсё расцягваецца, і мы жывем ужо ў 2025 годзе, а тэму 2020-га яшчэ не адпрацавалі. Насамрэч, і да 2020-га шмат тэм не адпрацавалі.

У нас тэрытарыяльна няма сваёй краіны, мы мусім выходзіць з гэтым у свет. А ў ім столькі ўсяго адбываецца, што ён не можа паглынаць вялікую колькасць беларускага кантэнту. Людзі, хто працуе ў гэтым кантэксце пастаянна, лічаць, што ўсяго вельмі шмат. А аўдыторыі — не думаю, што зашмат фільмаў пра 2020. Дзе, калі яна іх бачыла?

Я чую ад еўрапейскіх прадзюсараў, маўляў, украінскага кіно, асабліва дакументальных фільмаў — «too much».  І гэта таксама нібыта сведчыць, што патрэбная нейкая змяняльнасць кантэнту: беларуская тэма адпрацавала — пераключаемся, тэма Украіны адпрацавала — пераключаемся, далей Ізраіль—Палесціна, і давайце нам новы канфлікт, ад гэтага мы стаміліся. Можна і так разважаць, але, на маю думку, гэта вельмі неглыбокі і меркантыльны падыход.

Вось паглядзіце, сярод намінантаў на «Оскар» за лепшы замежны фільм сёлета — бразільскі фільм «I am still here» пра дыктатуру. Здавалася б, калі гэта было — а ніхто не «стаміўся». Тэма не да канца раскапаная, і яны пра гэта гавораць. Альбо іранскае кіно — нешта ніхто не кажа, што яго зашмат, што дасталі яны са сваімі рэвалюцыямі і рэпрэсіямі…

Так што асабістыя меркаванні, нібыта тая ці іншая тэма «нецікавыя», не трэба ўспрымаць занадта сур’ёзна і экстрапаляваць на ўвесь кантэкст.

— Вы сумесна з рэжысёркай Дар’яй Жук працуеце над экранізацыяй апавядання Тані Заміроўскай — такое беларускае дзявочае комба. Ці можна крыху падрабязнасцяў пра гэты праект, на якім ён этапе?

— Не магу шмат распавесці, на жаль. Інфармацыя пра гэты праект упершыню публічна выйшла ў Variety (як пісала выданне, экранізацыя апавядання «Менавіта тое, чым здаецца» задуманая як «навукова-фантастычная сатыра на сучасны аўтарытарызм», а здымкі пра маладую пару, якую замест прытулку ў ЗША тэлепартавалі назад у Беларусь і там трэба хавацца ад дыктатуры па балотах ды лясах, плануюцца на беларускай, англійскай і рускай мовах, — С.).

Гэта было звязана з тым, што летась я як эстонская дэлегатка, прадзюсарка ўдзельнічала ў мижнародным кінафестывалі ў Лакарна (у праграме для прадзюсараў Match Me!) і прадстаўляла некалькі праектаў, над якімі працую. Я арганізавала публікацыю ў Variety пра гэты фільм, і беларускія медыя, канешне, падхапілі навіну.

Цяпер магу толькі сказаць, што мы ў працы, фільм дакладна адбудзецца. Вядома, ёсць шмат розных складанасцяў. Мы рухаемся, але дэталі раскрываць зараз не буду. Усяму свой час.

— Складваецца ўражанне (альбо мне так хочацца думаць), што ў сучасным беларускім кіно больш актыўныя рэжысёр_кі. Ці так гэта, і калі так, то чым можна патлумачыць?

— Калі шчыра, мне складана сказаць, хто больш актыўны, бо прам падлікі не праводзіла. Па маіх назіраннях — у нас нашмат больш кіно дакументальнага, чым гульнявога, яно каштуе крыху танней і ў яго троху прасцей увайсці. Да таго ж кіно — складаная і не суперпрыбытковая сфера.

Таму хлопцы, я думаю, абіраюць тое, што прыносіць большы і стабільны прыбытак. Працуюць, напрыклад, у творчасці, але на тэхнічных ролях.

Аператары-мантажоры зарабляюць нашмат больш, чым рэжысёры і прадзюсары, і для іх усё канкрэтна: зрабіў кавалак працы — атрымаў ганарар. А не гадамі «валачэш» праект і нясеш за яго адказнасць, а зарабляць пачынаеш, толькі калі фільм увайшоў у прадакшн.

Значная прысутнасць дзяўчат у кіно можа быць звязаная з тым, што хлопцы не бачаць мэтазгоднасці браць на сябе такія рызыкі. Спытайце Мару Тамковіч, Дар’ю Жук, Ганну Бадзяка, Уладу Сянькову, Дар’ю Юркевіч, Юлю Шатун як ім працуецца ў рэжысуры і ў сітуацыі пастаяннай няпэўнасці. Не кожны мужчына такую вытрывае. 

Але ж у нас ёсць і аўтары-мужчыны, якія працуюць стала: Андрэй Куціла, Аляксей Палуян, Мікіта Лаўрэцкі, Аляксандр Міхалковіч шмат чаго робяць. Дарэчы, амаль ва ўсіх — як у хлопцаў-рэжысёраў, так і ў дзяўчат — ёсць нейкія паралельныя падпрацоўкі, бо, паўтаруся, фінансава кіно — справа вельмі рызыкоўная, непрактычная.

«Каб у Беларусь прыехалі суперкрутыя зоркі, у нас павінныя быць суперкрутыя каманды»

— Вяртаючыся да пытання разарванасці паміж творцамі і гледачамі — яна насамрэч вельмі адчуваецца. Беларусы ўнутры краіны збольшага не бачылі, і дасюль не могуць паглядзець незалежнае кіно, тыя ж «Пад шэрым небам», «Кураж» і іншыя стужкі. Ці можам мы неяк даць гэтаму рады?

— Не ведаю. Прыкладам, у анлайн-кінатэатры VODBLISK мы не можам паказаць шмат з гэтых фільмаў — з прычын бяспекі. Бо нас і саміх адразу «забаняць» у Беларусі, і пытанні бяспекі людзей у кадры, аўтараў, гледачоў… На маю думку, цяпер гэтае пытанне невырашальнае.

— Толькі працягваць здымаць, каб людзі паглядзелі гэтае кіно ў будучым, каб не даць забыцца, як насамрэч было?

— Так. Мы пішам летапіс, фіксуем гісторыю, дух і нерв часу. Гэта тое, што пасля нас застанецца.

— Калі паглядзець на перспектыву — пры якіх умовах, на вашу думку, у Беларусі будучыні можа з’явіцца свая Metro-Goldwyn-Mayer, і самі творцы, а не мастацкая рада Мінкультуры будуць вырашаць, што і як здымаць?

— І Беларускую незалежную кінаакадэмію мы перанясём у Беларусь, і будзе свой беларускі «Оскар», — з усмешкай працягвае Воля Чайкоўская. — Думаю, гэта перспектыва вельмі аддаленага часу. Хоць і веру ў цуды, і пакідаю прастору для таго, што можа здарыцца нешта непрадбачанае, нечаканае, па-за межамі ўсякай логікі — але тая сітуацыя, якую мы назіраем зараз, для мяне, на жаль, не выглядае аптымістычнай.

Каб у Беларусі з’явілася свая кінастудыя галівудскага ўзроўню, нам патрэбна прайсці глабальныя трансфармацыі як краіне, як нацыі. Гэта комплекснае пытанне, пра якое можна размаўляць гадзінамі, выбудоўваць планы, як дзейнічаць, калі пойдзе тым ці іншым чынам.

Акрамя змены агульнай сітуацыі ў краіне, павінны быць эканамічныя чыннікі, заканадаўчыя змены, інфраструктура, навучаныя людзі…

Вы разумееце, каб у Беларусь ірванулі здымаць кіно і прыехалі суперкрутыя зоркі, у нас павінныя быць суперкрутыя каманды. А калі ўсе гэтыя гады нічога такога не здымалася, то адкуль возьмуцца тэхнічныя суперпрофі, рэжысёры, другія рэжысёры і г.д.?

Тыя, хто сёння працуе ў кінасферы ў эміграцыі — таксама не факт, што вернуцца ў Беларусь. Таму нават калі перамены адбудуцца заўтра — спатрэбіцца доўгі шлях, каб усё ўсталяваць.

Што да сваёй Metro-Goldwyn-Mayer — калі шчыра, я даволі скептычна да гэтага стаўлюся. Навошта новай Беларусі мець кінастудыю, як у Амерыцы? Там зусім іншая сістэма фінансавання, і нам да Амерыкі вельмі далёка, каб рабіць з яе кальку. Хутчэй, мабыць, варта глядзець, як гэта працуе ў Еўропе, а ў амерыканцаў пазычаць нешта, кшталту прыватнага фінансавання. І спачатку трэба выбудаваць інфраструктуру цалкам, прадумваючы ўсе аспекты, ад стварэння кіно да дыстрыбуцыі.

На мой погляд, наш шлях хутчэй палягае не ў галівудскай мадэлі, а ў стварэнні ўмоў для з’яўлення прадакшн-студый, большых і меншых. Хтосьці, умоўна, будзе працаваць з Крыстаферам Ноланам, хтосьці з Вернерам Херцагам ці Сюзанай Бір, супрацоўнічаць з замежнымі рэжысёрамі і падтрымліваць сваіх.

Мабыць, патрэбныя квоты на дэбютныя беларускія фільмы. Схемы копрадукцыі з іншымі краінамі, каб Беларусь магла суфінансаваць праекты небеларускіх рэжысёраў, калі частка дзеяння адбываецца ў Беларусі — тады і каманды набіраюцца досведу, і Беларусь гучыць як краіна.

Але для гэтага — як я казала вышэй, патрэбныя эканамічныя падставы, заканадаўчыя змены і г.д. Працы вельмі шмат.